Moritanya, Atlas Okyanusuna kıyısı olan ve % 98’i çöllerle kaplı; ancak madencilik ve balıkçılık gibi sektörlerle iyi bir ekonomik büyüme kaydeden; keşfedilen petrol ve doğalgaz rezervleriyle de önemli bir potansiyele sahip olan Batı Afrika ülkesidir. Bu bağlamda verilen arka plan bilgisine dayanarak bu yazı, 22 Haziran 2019 tarihinde Moritanya’da ilk kez gerçekleştirilecek çok adaylı ve şeffaf bir demokratik seçimle belirlenecek Cumhurbaşkanlığı seçim sürecinin ülkenin temel sorunlarını ve aktörlerini siyasi ve ekonomik bağlamda anlamlandırmayı amaçlamaktadır.
Moritanya’nın Tarihi, Siyasi ve Ekonomik Arka Planı
Moritanya 3. yüzyıla kadar Roma İmparatorluğu’na bağlı bir krallık olmuş; daha sonra yaşanan Berberi göçleriyle bölgesel krallıklar varlık göstermeye başlamıştır. Berberiler, 8. yüzyılda Müslüman tüccarlar ile yakın ilişkiler kurmuş; 13. ve 15. yüzyıllarda Merinilerin ve takip eden süreçte Hassanilerin kontrolüne geçmiştir. Moritanya 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ise Fransız sömürge güçlerinin istilalarına maruz kalmış; 20. yüzyıl ile birlikte tüm hâkimiyet sömürgecilerin eline geçmiştir. İkinci dünya savaşı sonrası süreçte Afrika’nın genelinde başlayan bağımsızlık hareketleri Moritanya’da da yaşanmış; yaklaşık on yıllık bir sürecin ardından ilk olarak 1958 yılında Fransa’nın özerk bölgesi, 28 Kasım 1960’da ise “Moritanya İslam Cumhuriyeti” olarak bağımsızlığını ilan etmiştir.
Moritanya coğrafi ve demografik yapı açısından Afrika’daki diğer bölge devletlerine benzer bir duruma sahiptir. Yaklaşık 5 milyon nüfusa sahip olan Moritanya, coğrafi açıdan Arap-Mağrip ile Sahra-altı Afrika’nın kesiştiği stratejik bir konuma sahiptir. Bu bağlamda ülke Sahel bölgesinden doğan pek çok sorunu bünyesinde barındırmaktadır. Demografik yapı açısından ise resmi dili Arapça’nın bir lehçesi olan Hassanicedir. Bu dili Arap ve Berberi asıllı Morlar (Beyaz Moritantyalılar %30) Haratin (eski köleler %40) ve Afrikalı yerel halklar (Haalpulaar, Sonike, Volof, Bambara %30) konuşmaktadır.
Moritanya İslam Cumhuriyeti’nde yaşayan toplumun tamamı Müslümandır. Dolayısıyla ülkenin anayasasında da vurgulandığı gibi Moritanya demokratik, sosyal ve resmi dini İslam olan bir devlettir. Anayasaya göre beş yıllık süreyle halk tarafından seçilen Cumhurbaşkanı, Müslüman olmak zorunda ve yürütmenin başındadır. Bununla birlikte Cumhurbaşkanı, hem bakanları atamakta ve her hafta düzenlenen Bakanlar Kurulu toplantılarına başkanlık etmekte hem de Silahlı kuvvetlerin komutanlığını üstlenmektedir.
Mevcut Cumhurbaşkanı Mohamed Uld Abdel Aziz, 18 Temmuz 2009 ve 21 Haziran 2014 tarihlerinde yapılan seçimlerle ülkeyi yönetmektedir. 22 Haziran’da yapılacak seçimlerde yeniden aday olan Mohamed Uld Abdel Aziz, siyasi ve ekonomik açılardan başarılı bir performans sergilemektedir. 2010 yılından bu yana her yıl artı yönlü büyümenin gerçekleşmesini sağlayan mevcut yönetim, hem iç hem de dış siyaset bağlamında ekonomik kalkınmaya odaklanarak güvenlik sorunlarını çözmeyi ve sosyal kalkınmayı hedeflemektedir.
Ekonomik açıdan Moritanya 2000’li yılların başında IMF’den aldığı borç kapsamında mali disiplinini konsolide etmek için yapısal reformalar ve yabancı yatırımcıları ülkeye çekmek için kanuni düzenlemeler yapmıştır. Bu anlamda özellikle 2010 yılı sonrasında artı yönlü büyüme kaydedilse de, hem uluslararası piyasada oluşan dalgalanmalar hem de ülkenin kırılgan ekonomik yapısı ülke ekonomisinin büyümesinde istikrarlı yükselişin sağlanmasındaki engellerden biri olmuştur.
Moritanya’nın ekonomi sektörleri ağırlıklı olarak altın, demir ve bakır madenlerine sahip olmasından dolayı sanayi; okyanusa kıyısı olduğundan dolayı da balıkçılıktır. Söz konusu sektörler ülkenin en önemli ihraç ürünleri arasındadır. Ayrıca topraklarının % 98’i çöl olmasına ve dolayısıyla tarıma elverişli olmamasına rağmen ülkenin güneyinde tarımsal üretim yapılmakta ve ekonomideki payı yaklaşık % 20’lik bir orana sahiptir.
Bununla birlikte Moritanya kıyılarında (açık denizde) ve Senegal ile kesişen noktada yabancı şirketlerin yaptığı araştırmalar sonucunda önemli miktarda doğal gaz ve petrol keşfedilmiştir. Mevcut durumda oldukça sınırlı petrol üretimine sahip olan Moritanya, söz konusu madenlerin 2021 yılına kadar çıkarılmasıyla önemli bir enerji ihracatçısı konumuna gelmesi beklenmektedir.
Moritanya’da Demokrasi ve Barış Çabası
Moritanya 22 Haziran Cumartesi günü yeni devlet başkanını seçecek. Moritanya siyasi tarihinde, mevcut Cumhurbaşkanı Mohamed Uld Abdel Aziz’in de bir darbeyle iktidara geldiği 2008 yılına kadar pek çok askeri darbe gerçekleşmiştir. İki dönem Cumhurbaşkanlığı görevini sürdüren Uld Abdel Aziz, çalışma arkadaşlarının mevcut anayasayı değiştirerek üçüncü dönemde de aday olabilmesini sağlayacak yasanın ülkeye zarar vereceğini belirterek bu girişimi engelledi. Ülke tarihinde ilk defa çok adaylı ve şeffaf bir demokrasi yarışı deneyimi yaşanacak. Dolayısıyla askeri darbelerle ünlenen Moritanya’nın söz konusu seçimleri, iktidarın ilk kez darbeyle değil demokratik ve barışçıl bir şekilde el değiştirmesine olanak sağlayacak. Bu yönüyle seçimler Afrika’da demokrasinin teşviki için iyi bir örnek olma potansiyeli taşımaktadır.
Moritanya Anayasa Meclisi seçimlerde 6 adayın yarışacağını duyurdu. Buna göre adaylar ve haklarındaki temel bilgiler şu şekilde: Uld Abdel Aziz tarafından desteklenen ve eski Savunma Bakanı olan Muhammed Uld el-Gazvani; Müslüman kardeşlerin Moritanya kolu olan İslamcı Tevasul Partisi tarafından desteklenen, mevcut iktidara muhalif ve el-Gazvani’ye karşı en güçlü aday olarak görülen Sidi Muhammed Uld Bubekir; 1970’li yıllardan bugüne art arda gelen rejimlere karşı yaptığı muhalefet tecrübesiyle tanınan solcu aday Muhammed Uld Mevlüd; Pan-Afrika fikrini savunan tek aday olan Kan Hamido Baba; siyasi çevreler tarafından pek bilinmeyen teknokrat kökenli aday olan Muhammed el-Emin el-Murteci ve son olarak Senegal nehrindeki kabileler ve ülkenin güneyindeki Haratin (eski köleler) toplulukları tarafından desteklenen insan hakları aktivisti Biram el-Dah Abeyd.
Moritanya Çalışma ve Stratejik Araştırmalar Merkezi (CMERS) tarafından yapılan ankete göre el-Gazvani oyların % 29,5’i; Bubekir ise % 23 ile onu takip etmektedir. Ankette üçüncü sırada gelen Abeyd oyların %9.5’ini alacak gibi görünmektedir. Diğer adayların oyları ise % 2-3 arasında değişmektedir. Buradan hareketle seçim yarışının iktidarın adayı el-Gazvani ve Bubekir arasında yaşanacağı söylenebilir.
Adayların düzenlenen mitinglerde yaptıkları konuşmalar ve verdikleri vaatler, mevcut güvenlik ve ekonomi odaklı politika uygulamalarını sürdürmeden ülkenin siyasi gerçekliğini kınamaya ve bağlamda reform yapma taahhütlerine kadar çeşitli konuları içermektedir. Mevcut iktidarın açıktan desteklediği (Cumhurbaşkanı Uld Abdel Aziz seçim kampanyasına katılmıştır) aday olan el-Gazvani, kendisini iktidardan faydalanmak için değil, halkına hizmet için aday olduğunu ve bu bağlamda mevcut güvenlik ve ekonomi öncelikli politikaları devam ettirerek ülkenin sürdürülebilir kalkınmasına katkı sunacağını savunmaktadır.
Muhalif kanatın en güçlü adayı olan Sidi Muhammed Uld Bubekir’e göre ülkenin öncelikli sorunları olarak yolsuzluk, kaynakların halk arasında adil paylaşımı noktasında yaşanan eşitsizlikler ve ülkede her hangi bir istihdam politikası olmadığından dolayı yaşanan yüksek işsizlik gelmektedir. Dolayısıyla Bubekir, iktidara geldiğinde öncelikli olarak bu konuları ele alacağını ve ülkede istikrarın sağlanacağını vaad etmektedir.
Buna ek olarak Sidi Muhammed Uld Bubekir, Fransız RFI radyosuna verdiği röportajda seçim çalışmalarında ülkenin pek çok bölgesini gezdiğini ve seçmenlerin ciddi anlamda değişim arzusunda olduğunu; dolayısıyla seçimlerde bir sürprizin gerçekleşeceğini belirtmektedir. Yine aynı röportajın da Bubekir, muhalefetin parçalı yapısının eğer seçimler ikinci raunda kalırsa bütünleşeceğini düşünmektedir.
Sonuç olarak Moritanya’da ilk kez gerçekleşecek olan demokratik ve barışçıl bir seçimden sonra cumhurbaşkanının belirlenmesi hem ülkenin hem de Afrika kıtasındaki ülkelere örnek olması adına umut vericidir. Moritanya’da iktidar veya muhalefet kanadından Cumhurbaşkanlığına seçilecek adayın öncelikli politikası ekonomi ve güvenlik konuları temelli olacak; dolayısıyla halkın refahının arttırılması ön planda tutulacaktır. Bu bağlamda yer altı ve yer üstü kaynaklarının etkin kullanımına dair projeler adayların gündemindedir. Moritanya geniş coğrafyası, düşük profilli ancak genç ve dinamik nüfusu ile potansiyelini bütünleştirerek Batı Sahra bölgesinin yükselen bir ülkesi olabilecek niteliktedir.
Not: Bu makale, 21.06.2019 tarihinde AA Analiz’de yayınlanmıştır. Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
