18 Mayıs 2021 tarihinde Paris şehrinde Fransız Cumhurbaşkanı Emmanuel Marcro’nun önderliğinde kıtanın ekonomi durumuna yönelik bir zirve gerçekleştirildi. Afrika’nın 54 ülkesinden 18 devlet adamının katıldığı kaydedildi. Fransa-Afrika ilişkilerinde katılım düzey açısından iyi bir tablo değildir. Bu tür üst seviyede bir etkinlik düzenleyip misafirlerine büyük vaatlerde bulunup kendi konumunu güçlendirmeye çalıştı. İki ana konu ele alındı. Birincisi: Covid-19 sonrası Afrika Ekonomisini kurtarmak, ikincisi ise Covid-19 ile mücadele vaatleridir. Oysaki Fransa, Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) bakımından Avrupa’nın en çok borcu olan ülkedir. Kamu borcunun 2 trilyon 650 milyara ulaştığı biliniyor.[1]
Covid-19 sürecinde kendi iç siyaset sorunlarıyla baş edemeyen Macron’nun Fransa’sı Afrika’nın ekonomisi kurtarması ve bu salgınla mücadelede yardımcı olması illüzyon değil mi? Selefi devlet başkanları gibi kendi iç meselelerini çözmek için Afrika’ya odaklanmaktadır. Sarkory nasıl ki Libya’ya saldırdı, François Hollande da Mali’ye yönelik müdahaleleriyle tavırlarını gösterdiler. Yani çözüm üretmekten çok sorun yarattılar. Fransa’nın Afrika ülkeleriyle ikili ilişkilerini eskisi gibi istediği istikamette yürütememektedir. Bundan böyle kıta ile ilişkilerinde ikili ilişkilerden ziyade taraflılık (Multilateralism) sistemine ittiğini söylenebilir.
Zayıflanan İkili İlişkilerin Yetersizliği ve Çok taraflılığa (Multilateralism) Geçiş
Macron’un en önemli projelerden biri Fransa-Afrika ilişkilerinde çok taraflılıktır. Birçok Avrupa ülkesiyle bunu gerçekleştirmeye çalışmıştır. 2019 yılında bu kapsamda Almanya ile “Çok taraflılık için ittifak” projesini lanse edilmiştir. Fransa Afrika politikalarında Avrupa ülkeleriyle çok taraflılık sistemi üzerinde harekete geçtiğini görüyoruz.[2] Fransa, Afrika ile İkili ilişkilerinin zayıfladığı bir dönemi yaşıyor. Zaten Afrika’nın 54 ülkesinin sadece 18’inin zirveye katılması, Fransa’nın kıtada nüfuzunun ne kadar zayıfladığının bir göstergesidir. Buna ek olarak Frankofoni (Fransızca konuşulan ülkeler) Afrika’sında Fransa karşıtı duyguların ivme kazanmasıdır. Fransa artık tek başına Afrikalı partnerlere yetecek kadar borç yahut ekonomi desteği verecek gücü yoktur. Afrika jeostratejik bir kıta hale gelmiş durumda. Tüm ülkeler aktörlerle farklı yeni alternatifler aramaktadır. Bugün Fransa’nın nüfuz alanına en çok borç veren ülke Çin olduğu için bunun üstesinden nasıl gelebileceğinin yolunu aramaktadır. Dahası onun gibi birçok yeni aktör kıta genelinde faaliyet göstermektedir. Covid-19 krizi tüm dünya ekonomisini bile etkilediği için gelişmiş ülkeler bu salgın sonrasında kurulan düzeni için hazırlık yapmaktadır.
Afrika’nın dünya ekonomi sisteminde önemli rol oynadığı bellidir. Zirvenin en önemli davetlisi IMF idi. Fransa Afrika ekonomilerini kurtarma iddiasını bu uluslararası kurum üzerinden gerçekleştirmeyi planlamaktadır. Uluslararası Para Fonu aracılığıyla Afrika ülkelerini borçlandırılacak. Fransa sadece ekonomi alanında değil askeri politikasını da çok taraflı hale getirmektedir. Bunu Mali Cumhuriyetinde “Task Takuba operasyon” adı altında güvenlik politikasını Avrupalaştırdığını gördük. Bildiğimiz gibi Afrika’ya verilen borçlar, kıta ülkelerin geliştirmeye yönelik değildir. Yoksa bağımsızlığın ilk günlerinden bu yana bu ülkeleri borçlandırılmaktadır. Kıta ülkelerine verilen borçların büyük kısmı gelişmiş ülkelerinden ithal ürünlere adanmaktadır. Sonuç olarak Fransa başta olmak üzere borç veren ülkeler kazançlı çıkacaktır.
Zirvede Fransa Afrika’ya IMF üzerinden Borç Sağlamayı Garanti Edeceğini Vaat etti.
Afrika kıtası Covid-19 vaka sayısı açısından en çok etkilenen olmasa da farklı nedenlerden dolayı birçok alanda kıta ülkeleri etkilenmiş bulunmaktadır. Tüm ülkeler gibi Afrika ülkelerini de çok etkilemiştir. Fransa da bu salgın sürecinde erken davranarak bir zirve düzenleyip Covid-19 sonrası kurulan yeni düzende Afrika ülkeleriyle ilişkilerini güçlendirmeye yönelmektedir. Bu yüzden Macron, Afrika ülkelerini IMF’nin borç programlar kapsamında kurumun Özel Seçme Haklarından (Special drawing rights- Droits de Tirages Spéciaux) yararlandırabileceğini vaat etti. IMF, önümüzdeki aylarda “Special Drawing Rights” kapsamında verilecek olan 650 milyar dolar borcunun 34 milyarını Afrika’ya yönelik (Sahra- Altı Afrika içi 24 milyar) olacağını vaat etti. Başka bir deyiş bu rakamın sadece %5’i Afrika’nın olacaktır. Yukarıda söylendiği gibi bu borç sistemi de gelişmiş ülkelere kazandıracak. Çünkü Afrika ülkelerin bu borç sistemi gelişmiş ülkelerden ithalat finansmanı sağlayacaktır. Bu salgın sürecinde gelişmiş ülkeler hem Covid-19 aşısını hem borç Afrika ülkelerine satma çabasındadır.
Fransa IMF üzerinden nüfuz alanı olduğu ülkelere borç verdirecek. Bu doğrultuda Fransa Sudan’ın yaklaşık 5 milyar dolar (ABD) borcu sileceğini[3] ve 1,5 milyar yeni borç vereceğini vaat ettiğini söylemek mümkün.[4] Ayrıca zirvede Macron, IMF tarafından vaat edilen 650 milyar dolardan Fransa’ya düşen payının Afrika’ya tahsis edeceği ve diğer gelişmiş ülkelere de aynı davranışta bulunmaları çağrısını yaptı. Bütün bunlar Fransa ile Afrika arasında zayıflanan ikili ilişkilerin iyileştirilme yönünde önemli adımlar olarak yorumlandı.[5] Fransa bu zirvede söylenen iddialarını yerine getirirse kendi geliştirdiği çok taraflılık politikası sonucunda IMF’den borç alma hakkı kazanan Afrika ülkeleri, Fransa üzerinden Covid-19 ile mücadeleye yönelik ekonomi desteğine ve gerekli aşıya sahip olacak. [6] Fransız hükümeti, Haziran’ın ortasına kadar Afrika’ya 500 bin aşı dozu vereceğini vaat etti.[7] Bu kapsamda 5 Mart 2021 tarihinde Mali Cumhuriyetine 396 bin doz ulaşıldı.[8] Moritanya’ya ise 31 bin doz gönderildi.[9] Covid-19 aşısından üzerinde durulurken bağıştan bahsediliyor fakat aşı politikası bağıştan uzak. İlaç sanayinin Afrika’daki bağımlılık sistemini güçlendirilecektir. Kıtada vaat edilen Covid-19’e karşı gerekli aşının üretimi Fransa başta olmak üzere gelişmiş ülkelerin çok uluslu şirketleri üzerinden olacağı büyük olasılık.
Sonuç Yerine
Yeni düzende kıtadaki nüfuz alanları diğer aktörlerin varlığından etkilenmiş durumda. Kıta ile iki ilişkileri zayıflandığı çok taraflılık sistemiyle bunun üstesinden gelmeye çalışmaktadır. Her zamanki gibi uluslararası arenada Afrika ile ilgili konularda öncülük etmek için gayret göstermektedir. Bundan böyle Afrikalı liderler zayıflanan Fransız nüfuz alanını bir fırsat olarak değerlendirip yeni sayfa açmaları gerekiyor. Uluslararası arenada Afrika ülkeler, Fransa gibi devletler olmadan kendileri ilgilendiren konularda öncülük etmeleri gerekiyor. Ekonomi ve borç politikalarını kendileri yönetme zaman geldi. Yolsuzluk yoluyla 86 milyar doların Afrika’dan çıktığını kaydedilmiştir. Afrikalı liderler bu yolsuzluğu önlemekle kıtalarını borçlardan yahut borç almaktan kurtarabilirler. Afrika dünya ekonomik sisteminde kendi adına inisiyatif almaya yönelmelidir.[10]
Dipnotlar
[1] Le Temps, La crise a faiit s’envoler la dette et le déficit en France, https://www.letemps.ch/economie/crise-senvoler-dette-deficit-france, 22.05.2021.
[2] France Diplomatie, Le multilatéralisme: un Principe d’action de la France, https://www.diplomatie.gouv.fr/fr/politique-etrangere-de-la-france/la-france-et-les-nations-unies/le-multilateralisme-un-principe-d-action-pour-la-france/, 22.05.2021.
[3] Capital, Emmanuel Macron Préside un sommet pour sauver l’économie Africaine, https://www.capital.fr/economie-politique/emmanuel-macron-preside-un-sommet-pour-sauver-leconomie-africaine-1403472, 22.05.2021.
[4] Le Figaro, La prête 1,5 milliards de dollars au Soudan pour solder son arriéré avec la FMİ, https://www.lefigaro.fr/flash-eco/la-france-prete-1-5-milliard-de-dollars-au-soudan-pour-solder-son-arriere-avec-le-fmi-20210517, 22.05.2021.
[5] Marie de Vergès, Au sommet de Paris sur l’Afrique, un appel à “accélérer” la vaccination sur le continent, https://www.lemonde.fr/afrique/article/2021/05/19/au-sommet-de-paris-sur-l-afrique-un-appel-a-accelerer-la-vaccination-sur-le-continent_6080655_3212.html, 22.05.2021.
[6] Nathalie Yamb, Sommet sur le Financement des économies Africaines: Nathalie Yamb dénonce l’arnaque du Président Macron, http://www.icicemac.com/2021/05/20/sommet-sur-le-financement-des-economies-africaines-nathalie-yamb-denonce-larnaque-du-president-macron/, 22.05.2021.
[7] Lepoint, Vaccin AstraZeneca: la France va envoyer 100 000 doses en Afrique, https://www.lepoint.fr/sante/vaccin-astrazeneca-la-france-va-envoyer-100-000-doses-en-afrique-21-04-2021-2423280_40.php, 22.05.2021.
[8] UNİCEF, Arrivée des vaccins anti-covid-19 au Mali facilité covax devient une realite, https://www.unicef.org/wca/fr/communiqu%C3%A9s-de-presse/arriv%C3%A9e-des-vaccins-anti-covid-19-au-mali-la-facilit%C3%A9-covax-devient-une#:~:text=Communiqu%C3%A9%20de%20presse-,Arriv%C3%A9e%20des%20vaccins%20anti%2DCOVID%2D19%20au%20Mali%20%3A%20la,Facilit%C3%A9%20COVAX%20devient%20une%20r%C3%A9alit%C3%A9&text=Aujourd’hui%2C%20le%20Mali%20a,exp%C3%A9di%C3%A9%20via%20la%20Facilit%C3%A9%20COVAX., 22.05.2021.
[9] Africabews, Mauritanie: 31 200 vaccins covax livrés par la France, https://fr.africanews.com/2021/04/27/mauritanie-31-200-vaccins-covax-livres-par-la-france//, 22.05.2021.
[10] CNUCED, Africa could gain $89 billion annually by curbing illicit financial flows, https://unctad.org/fr/node/27728, 22.05.2021.
