Fransa Madagaskar Arasında Yaşanan Doğal Rezerv Tartışması ve Ada Hakimiyeti Sorunu

Adaların Konumu ve Önemi

Dağınık Adalar, Madagaskar’ı çevreleyen 5 adadan oluşmaktadır. Bu adalardan Europa, Bassas da India, Juan de Nova ve Glorieuses Adaları Mozambik Kanalı’nda, Tromelin Adası ise Hint Okyanusu’nda yer almaktadır. Coğrafi ve tarihi olarak Madagaskar’a ait olan bu adalar resmiyette Fransa’nın hakimiyetindedir. Sürekli nüfusun bulunmadığı adalarda Fransa egemenliğinin sembolü olarak 45 günde bir sırayla, 15 asker bulunduruyor.[3] Bu adalarınbirleşik arazi alanı 43 km², Fransız yönetimi altındaki tüm karasuları ise toplam 640.400 km²’dir (Fransız deniz bölgesinin yaklaşık % 6’sı).[4]

Hidrokarbon rezervleri ve balıkçılık faaliyetleri açısından elverişli olan olan bu adalar, 1975’teDoğal Rezervler olarak sınıflandırılmıştır. Deniz ve karasal biyoçeşitlilik açısından da zengin olan bölgede önemli bilimsel çalışmalar yapılmaktadır. Adalar deniz kuşları ve kaplumbağaları açısından büyük bir popülasyona sahiptir. Aynı zamanda bölgede uzun yıllar meteorolojik gözlemler de yapılmıştır.

Son tartışmalara konu olan Glorieuses takımadaları ise kısmen ılıman iklimi ile diğerlerine nispeten yüksek bir bitki biyolojik çeşitliliğine sahiptir. Çoğunlukla deniz kuşları ve karasal kuş türüne sahip olan ada, yeşil kaplumbağalar için önemli bir yuvalama alanı olmasının yanı sıra hidrokarbon rezervleri bakımından da oldukça zengin. 43.762 km²’lik münhasır ekonomik bölgeye sahip olan takımada, 2012’de doğal deniz parkı ilan edilmiştir.[5]

Fransa Ekolojik Geçiş ve Dayanışma Bakanlığı’nın 11 Mayıs’ta ilan ettiği ulusal rezerv merkezi duyurusu ise şöyle: ‘‘Glorieuses takımadaları, Dağınık Adalar bölgesini oluşturan beş bölgeden biridir ve biyolojik çeşitliliği destekleyen çok çeşitli kıyı ve okyanus habitatları ile karakterizedir. Bu olağanüstü alanın korunmasını güçlendirmek için ulusal bir doğa rezervi oluşturulacak. Amaç, biyolojik çeşitliliğin korunmasını finansal yollarla ve rezervde bulunan bir yönetici aracılığıyla güçlendirmektir.’’[6]

Tarihi Arka Plan

Sömürgelerin tasfiye edildiği yıllarda, Madagaskar’ın bağımsızlık kazanmasının 3 ay öncesinde bu bölge, General De Gaulle’ün çıkardığı bir kararname ile Fransız denizaşırı bölge ve topraklarına dahil edildi. Temel amaç ise petrol, gaz ve balıkçılık faaliyetleri açısından zengin olan bu ekonomik bölgeyi elde tutmaktı.[7]Bu adalar, 1960 yılından bu yana, Fransa’nın Hint Okyanusu’ndaki deniz aşırı bölgesi olan (département outre mer) Réunion Valiliği tarafından yönetiliyor. Dağınık Adalar, 2006’da ise denizaşırı ülke ve bölge tanımıyla Fransız Güney ve Antarktik Toprakları (Terres Australes et Antarctiques Françaises-TAAF)’nın bir parçası oldu. 1886-1960 yılları arasında Fransız sömürgesi olan Madagaskar’ın, 26 Haziran 1960’ta bağımsızlığını ilan etmesine rağmen Fransa, söz konusu adaları hala elinde tutuyor. 12 Aralık 1979’da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun bu adaları Madagaskar topraklarının ayrılmaz bir parçası olarak tanıyan kararına rağmen Fransa egemenlik iddiasıyla bölgede ekonomik ve bilimsel faaliyetler sürdürüyor. Madagaskar yıllardır adaların iadesini talep etse de Fransa hala bu yönde bir adım atmış değil.

Ortak Komisyonun Kurulması

29 Mayıs 2019’da Madagaskar Devlet Başkanı Andry Rajoelina’nın, Paris’e yaptığı ziyaret sonucunda, konuyla ilgili ortak bir komisyon kurarak karşılıklı diyalog başlatma kararı alındı.[8]Adaların iadesi konusunda bir çözüm bulunması için Madagaskar’ın bağımsızlık günü olan 26 Haziran 2020’ye kadar bir süre belirlendi.

Madagaskar heyeti ile Fransız heyetinden oluşan karma komisyon, 18 Kasım 2019’da ilk toplantısını yapsa da, Mart’ta yapılması planlanan ikinci toplantı koronavirüsü tedbirlerinden dolayı yapılamadı. Rajoelina’nın 11 Mayıs’ta iade talebini gündeme getirmesi ve hemen sonrasında Fransa Ekolojik Geçiş ve Dayanışma Bakanlığı’nın internet sitesinde Glorieuses takımadalarında ulusal bir doğal rezerv merkezi kurulmasını öngören projeyi kamuyla paylaşması iki ülke arasındaki tansiyonu yeniden yükseltti.

50 yılı aşkın süredir Fransa’dan iade bekleyen Madagaskar, tüm çabalarına rağmen, yakın zamanda istediği sonucu elde edecek gibi görünmüyor. Nitekim Fransa, adalardaki egemenliğini her fırsatta dile getirmekte. Emmanuel Macron, 23 Ekim 2019’da, Glorieuses takımadasını ziyaret ederek Fransız egemenliğini vurguladı. Bu ziyarette Macron, ‘‘işte Fransa, bu bizim gururumuz, zenginliğimiz” diyerek adanın 2020’de doğal bir rezerv olarak sınıflandırılacağını duyurdu. Macron’un bu ziyaretiyle ilk kez bir Fransız Cumhurbaşkanı Dağınık Adalar’a resmi bir ziyaret gerçekleştirmiş oldu.

Fransa Uluslararası Hukuku İhlal Ediyor

Fransa’nın adaları kaybetmek istememesinin birçok ekonomik ve siyasi sebebi mevcuttur. Öncelikle Unesco dünya mirası listesinde yer alan adalar, Glorieuses takımadası başta olmak üzere, hidrokarbon kaynakları ve biyoçeşitlilik açısından oldukça zengindir. Aynı zamanda petrol ve doğal gaz arama ve balıkçılık faaliyetlerinde de büyük rol oynamaktadır. Fransız toprakları arasında sui generis[9] bir yapıda olan bu adalar aynı zamanda sahip oldukları jeopolitik konum itibariyle ait olduğu devlete önemli kazanımlar sağlayacak stratejik noktalardır. Özellikle Fransa gibi, Afrika’da ekonomik ve askeri alanda faal durumda olan bir ülke için önemli bir avantaj sağlamaktadır. Bu nedenlerden dolayı Fransa’nın Madagaskar’ın istediği gibi tam anlamıyla bir iade gerçekleştirerek söz konusu haklarından vazgeçmesi zayıf bir ihtimal gibi görünüyor. Hukuken Madagaskar’ın egemenliğinde olması gereken bir toprak parçasını, sahibine teslim ederken bile ortak bir komisyon kurarak söz sahibi olmaya çalışması da bu ihtimali destekleyecek bir girişim olarak değerlendirilebilir.

Dağınık Adalar’da başka bir devletin aidiyet kurması Madagaskar’ın tam bağımsızlığına gölge düşürebilecek bir durum olmasının yanı sıra, yukarıda sözü edilen ekonomik ve stratejik çıkarlardan da mahrum kalmasına sebep olmaktadır.

Fransa’nın sömürgeci zihniyetinin günümüze yansıdığı bu hakimiyet, uluslararası hukukun da açıkça ihlalidir. 1896-1960 yılları arasında Madagaskar’a ait olan[10]ve coğrafi açıdan da yakınında bulunan bu adaları büyük adadan[11]ayırarak Fransız egemenliğine katmak BM Antlaşması’na aykırıdır. Zira söz konusu antlaşmanın 2. maddesi halkların hak eşitliği ve kendi geleceklerini kendilerinin belirleme haklarını garantilemektedir.[12]Fransa’nın Madagaskar’ın bağımsızlık elde etmesinden hemen önce bu adaları bir kararnameyle kendi topraklarına katması Madagaskar halkının self determinasyon hakkının ihlalidir. Bu adalar Fransız egemenliği altına alındığında (1960) bir sömürge toprağı olması Madagaskar halkının self determinasyon hakkı olmadığı anlamına gelmemektedir. Nitekim o dönemde sömürgeler tasfiye edilmeye başlamış, birçok ülke bağımsızlığına kavuşmuştur ve genel kabul gören self determinasyon tanımı ise bütün halkların devredilmez tam hürriyet, egemenliklerini kullanma ve milli ülkelerinin tamlığı hakkına sahip oldukları yönündedir.

Adaların Madagaskar’dan ayırılması devletlerin ülkesel bütünlüğüne saygı ilkesine de ters düşmektedir. Madagaskar konuyla ilgili BM’ye başvurmuş ve BM Genel Kurulu 12 Aralık 1979’da Madagaskar’ın haklılığını teyit eden bir karar almıştır. Kararında, BM Şartı’nın amaç ve ilkelerine uygun olarak, sömürge topraklarının, bağımsızlık kazandığında, ulusal birliğine ve toprak bütünlüğüne titizlikle saygı duyulması gereği teyit edilmiş; Fransız Hükümeti, Madagaskar’dan keyfi olarak ayrılmış olan adaların yeniden entegrasyonu amacıyla daha fazla gecikmeden Madagaskar Hükümeti ile müzakerelere başlamaya davet edilmiştir.[13]Ne var ki Fransa, bu konudaki tutumunu değiştirmemiştir. Adaların Madagaskar’a iade edilmesini içeren 1979 tarihli BM Genel Kurul kararına rağmen, adalarda hak iddia etmeye ve varlığını güçlendirecek adımlar atmaya devam etmektedir.  Sonuç olarak Fransa, insanların yaşamadığı bu ıssız adalarda, meşru olmayan bir hakimiyet sürdürmektedir.

Referanslar

BM Genel Kurulu, 12 Aralık 1979, Question des Îles Glorieuses, Juan de Nova, Europa et Bassas da indiahttps://www.un.org/french/documents/view_doc.asp?symbol=A/RES/34/91&TYPE=&Lang=F, (Erişim: 29.05.2020).

BM Genel Kurulu, 24 Ekim 1945, BM Antlaşması, http://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/2212020141836bm_01.pdf, (Erişim: 28.05.2020).

Fransa Ekolojik Geçiş ve Dayanışma Bakanlığı,  11 Mayıs 2020, Projet de décret relatif à la création de la Réserve Naturelle Nationale de l’archipel des Glorieuses, http://www.consultations-publiques.developpement-durable.gouv.fr/projet-de-decret-relatif-a-la-creation-de-la-a2148.html, (Erişim: 28.05.2020).

Le Monde, 15 Kasım 2019, Iles Eparses : « La France ne respecte ni la géographie, ni l’histoire, ni le droit international, https://www.lemonde.fr/afrique/article/2019/11/15/iles-eparses-la-france-ne-respecte-ni-la-geographie-ni-l-histoire-ni-le-droit-international_6019283_3212.html, (Erişim: 27.05.2020).

Le Parisien, 23 Ekim 2019, Qu’est-ce que l’archipel des îles Éparses, visité par Macron ?, http://www.leparisien.fr/politique/qu-est-ce-que-l-archipel-des-iles-eparses-visite-par-macron-23-10-2019-8178321.php, (Erişim: 27 Mayıs 2020).

RFI, 19 Mayıs 2020, Madagascar s’oppose au projet français d’une réserve naturelle sur les îles Éparses, http://www.rfi.fr/fr/afrique/20200519-iles-eparses-tensions-madagascar-france-projet-reserve-naturelle, (Erişim: 27.05.2020).

RFI, 11 Mayıs 2020, Covid-Organics: «Le problème, c’est que ça vient d’Afrique», dit Andry Rajoelina sur RFI, http://www.rfi.fr/fr/afrique/20200511-madagascar-andry-rajoelina-rfi-grande-ile-artemisia-coronavirus-covid-organics, (Erişim: 27.05.2020).

RFI, 1 Haziran 2019, Madagascar et la France vont négocier un accord sur les îles Éparses pour 2020, http://www.rfi.fr/fr/afrique/20190601-madagascar-france-vont-negocier-accord-iles-eparses-2020, (Erişim: 27.05.2020).

TAAF (Terres Australes et Antarctiques Françaises), Les Îles Éparses, https://taaf.fr/collectivites/presentation-des-territoires/les-iles-eparses/, (Erişim: 27.05.2020).

TAAF (Terres Australes et Antarctiques Françaises), Les Îles Éparses, https://taaf.fr/content/uploads/2019/09/LIVRET-EPARSES-2016web.pdf, (Erişim: 27.05.2020).

————-