Hint Okyanusu’nda Madagaskar, Seyşeller ve Moritus gibi bağımsız adalardan ayrı olarak Avrupa Adası (L’Île de l’Europa), Bassas-da-India Adası, Jua-de-Nova, Şanlı Takımadalar (Les Îles Glorieuses) ve Tromelin Adası “Dağınık Adalar/Les Îles Eparses” adında toplam beş farklı ada ve adalar topluluğu bulunmaktadır. Hidrokarbür kaynaklar ve stratejik konumları açısından önemli konuma sahip olan bu adaları, Fransa hâkimiyeti altına altında tutmaktadır. Deniz stratejisi alanında dünyanın önde ülkeler arasında yer almaları dolayısıyla bunlardan vazgeçmesi söz konusu olamaz. Bağımsızlık yıllarından bu yana Madagaskar’ın bu adalarla ile ilgili talepleri üzerine bu adalardaki etki alanlarını artırma çabasındadır.
Fransız devletbaşkanı Emmanuel Macron’un 2019 yılında Şanlı Takımadalar ve Komor Adalarından Fransa işgalindeki Mayotte’in kuzey-doğusunda yer alan Büyük Şanlı Ada’yı (L’Île Grande Glorieuse) ziyareti, konunun önemini gösterir. Diğer güçler gibi denizler üzerinde liderliğini empoze etmeye çalışmaktadır. Bu yönde Hint Okyanusu ve oradaki Fransız adaları önemli konuma sahiptir. Ayrıca bu okyanus ve adalarına yönelik bir rekabet de söz konusudur.
Hint Okyanusu’nun Afrika kıyılarına yakın bu adaların Fransa ile ilişkilerini olabildiğince ortaya koymak için konuya stratejik ve ekonomik açıdan takip ettiği ve siyaset ve konumunu muhafaza etme girişimlerine bakmak lazımdır. Madagaskar başta olmak üzere tüm bu adalarda sömürge izleri sürdürülmektedir. Emperyalizmin yayılmasıyla birlikte hem dünyanın en büyük adası ve de komşusu Moritus gibi stratejik adalar asırlarca bu ülke tarafından sömürüldüler. Bazıları, bağımsızlık kazanmalarına rağmen hala bu boyunduruktan kurtulmadılar. Konunun stratejik ve ekonomik önemine değmeden önce tarihî arka planına özet olarak da olsa bakmakta fayda var.
Fransa’nın Hint Okyanusu Adalarındaki Politikasının Tarihî Arka Planı
“Dağınık Adalar” adı verilen bu küçücük kara parçaları 1896 yılında Fransız sömürge toprağı yapılan Madagaskar’a bağlıydılar. Fakat bu ülkenin bağımsızlık arifesinde bu adalar ona bağlamak yerine Fransız Denizaşırı Bakanlığına bağlandılar. Çünkü tarihte özellikle 1800’lerde Moritus’u İngiltere’ye kaptıran Fransa’nın o çevredeki diğer adaları kaybetmeye tahammülü yoktu.
Bağımsızlıktan önce Madagaskar, Fransa’nın diğer adalardaki hakimiyetini sorgulamaya yönelerek onların da sömürgecilikten kurutulmaları için çaba sarf etmekteydi. Hatta 1976 yılında konu ile ilgili Birleşmiş Milletlerden yardım talep etmişse de sonuç değişmedi. Ayrıca Moritus ile Madagaskar arasında Tromelin denen ada ile ilgili de anlaşmazlık söz konusuydu. İki ada arasındaki bu fikir ayrılığı yahut anlaşmazlık bir şekilde Fransa’nın lehine dönüştü. Çünkü bu konularda hakemlik yapması istenince kendisinin bölgedeki etkinliği daha da güçleniyordu.[1] Fakat bugün sadece yerel aktörlerle değil, Çin ve Hindistan gibi güçler karşısında da tarihî stratejik konumunu korumaya çalışmaktadır.
Adaların Stratejik Önemi
Dünyanın üç okyanusundan birisi olan Hint Okyanusu jeostratejik açıdan çok sayıda aktörün göz bebeğidir. Fransa başta olmak üzere Çin, ABD, İngiltere ve Hindistan gibi güçler için bu adalar giderek önem kazanmaktadır. Uzak geçmişte bir Amerikan deniz Subayı, Hint Okyanusunun stratejik önemi ile ilgili şu sözleri dile getirmişti: “Hint Okyanusunu hakimiyeti altına alan güç Asya’yı kontrol etmiş olur ve dünyanın geleceği okyanusun sularında belirlenecek”. Fransız devletbaşkanlarından Charles De Gaulle de bu okyanusun öneminden bahsederek şu ifadeler kullanmıştı: “İnsanların faaliyetleri gittikçe daha fazla denizi kullanmalarına bağlıdır. Devletler sudaki kaynakları hedefleyecekler. Bu konuda da Hint Okyanusu güçlerin denge oluşturduğu bir alandır”. Onun adalara yönelik bu değerlendirmeleri, ülkesinin buralara uzun vadeli politikalar takip ettiği yahut da planları olduğunu düşündürebilir.
Hint Okyanusu adalarının Fransa’nın deniz imparatorluğu stratejisinde önemli bir yere sahip olduğunu yadsınamaz. Ayrıca ABD’den sonra dünyada ikinci deniz alanına sahip güç olduğunu hatırlatmak gerekir. Bu adalarla bağlantısı olan Mozambik Kanalı da Fransa’nın hâkimiyeti altındaydı. Bunları Özel Ekonomik Bölgesi konumunda gördüğü için Fransız etki alanı haline gelmiştir. Fakat yine de hem yerel aktörlerle hem de dış aktörlerle bir rekabet içindedir[2].
Fransa, Cibuti’deki askeri üssü ve Birleşik Arap Emirlikleri’yle yapmış olduğu askeri anlaşmaları üzerinden Hint Okyanusunda stratejik konumunu korumaktadır. Çin ve ABD gibi güçlü devletlerin Aden Körfezi çevresinde askeri üslerinin olması, Hint Okyanusundaki stratejik rekabetten de kaynaklanmaktadır. Fransa bu adalar üzerinde ne kadar hâkimiyet kurarsa da o derece Hint Okyanusu stratejisinde büyük adım atmış olur. O yüzden adalardaki varlığını pekiştirmektedir.[3]
Soğuk Savaş döneminde Fransa Hint Okyanusunda stratejik gözetim, yahut savaş gemilerini hareket geçirmeye başladı[4]. Yine kendi sınırları içinde tuttuğu Reunion bu coğrafyadaki deniz harp ya da gözetim gemileriyle bu okyanustaki varlığını gözetleyip korumaktadır. Haliyle bu bağımlılığının nedeni Okyanustaki rekabetine devam etme isteğidir.[5] Hatta Çin gibi diğer güçlere karşı denge kurmak amacıyla 2018 yılında Hindistan ile askeri işbirliğine vardı. İki ülke Hint okyanusunda ortak stratejik hedefler ve vizyonlar kapsamında önemli girişimlerde bulundular[6].
Yeni-Sömürgecilik ve Fransa’nın Deniz Aşırı Adalarındaki Politikaları
Bilindiği gibi bağımsızlık arifesinde özellikle 1960’larda başlatılan ve Jean Foccart’ın (Afrika ve Madagaskar İşleri Bakanı) öncülüğünde ortaya konan yeni-sömürgecilik politikaları, Madagaskar üzerine adalara da uzamaktaydı. Fransa bu politikaları hayata geçirirken yeni bağımsızlık kazanan ülkelerde işbirlikçilerle hareket etti. Adalardaki yeni-sömürge ve strateji politikaları belirlenirken Madagaskar’ın ilk Cumhurbaşkanı Philibert Tsiranana’nın önemli bir aktör olduğu iddia edilmektedir.[7] Fransa, bu dost hükümet aracılığıyla adalar ile ilgili stratejik olarak uzun vadeli adımlar attı.
Fransa, Hint Okyanusta diğer aktörler gibi kendi ticari, ekonomik ve stratejik çıkarlarını koruma peşindedir. Bunu Madagaskar ve çevresindeki bu adalar üzerinden gerçekleştirmektedir. Aynı zamanda, Madagaskar, Seyşeller, Moritus, Birleşik Arap Emirlikleri ve Hindistan ülkeleriyle yapılan yeni-sömürgecilik politikaları çerçevesinde askeri işbirliği ve savunma anlaşmalar yaparak Hint Okyanusu ve adalardaki çıkarları ve varlığını güçlendirmektedir.
Komor adalarından Mayotte ve Reunion adaları da Fransa’nın Okyanustaki stratejik konumuna güç katmaktadır. Fransa, Denizaşırı toprakları sayesinde dünyanın ikinci Özel Ekonomik Bölgesine sahip olduğu kaydedilmektedir. Bunun yüzde dördünü Hint Okyanusu ve yeni-sömürgecilik politikaların altında kalan adalarından sağlanmaktadır. Haliyle Hint Okyanusunu hâkimiyeti altına alan güç, Afrika, Asya ve Orta Doğru’ya da hâkim olabilme ihtimali yüksektir. Bu yüzden Hint Okyanusundaki adalar Fransa için vazgeçilmezi olmaktadır.[8]
Sonuç
Hint Okyanusu dünya jeopolitiği açısından önemli bir kuşaktır. Dünya güçleri bu okyanusta hâkimiyet kurmak için rekabet içindedir. Diğer güçler gibi Fransa buranın hakimiyetini elde etmek uzun vadeli stratejiler geliştirmek zorunda. Sömürgecilik döneminde birtakım adalarda hakimiyet kuran Fransa, günümüzde de varlığını sürdürmektedir. De Gaulle dönemi itibariyle Hint Okyanusa yönelik uzun vadeli stratejiler ortaya koyan Fransızlar bunları eski sömürge toprakları ve Hindistan üzerinden gerçekleştirmektedir. Eski ve yeni sömürge politikalarıyla kendisine bağlı kalan Hint Okyanustaki adalar, Fransa’nın Hint Okyanusundaki stratejiler için çok önemli konumda olduğu tespit edilmiştir. Bu adalar diğer gelişmemiş ülkelere yapıldığı kendi kalkınmaları güçler devletlere bağlı olduğuna inandırarak bilmedikleri strateji savaş gölgesindedirler. Adaların bu sorunun üstesinden gelebilmesi için kendi çıkarlarına yönelik “Birleşik Adalar” federasyon kurmaya yönelebilir.
Sonnotlar:
[1] Chaverou, Eric. Océan İndien: ces îles Eparses si convoitées, https://www.franceculture.fr/geopolitique/ocean-indien-ces-iles-eparses-si-convoitees, 01.04.2020.
[2] Gautreau. Damien, la france puissance stratégique de l’océan indien, https://www.boulevard-exterieur.com/Les-territoires-francais-de-l-Ocean-indien.html, 04.04.2020.
[3] Dufourcq. Jean Amiral, La france et les enjeux stratégiques de l’océan indien, Hérodote 2012, 2, no: 145. https://www.cairn.info/revue-herodote-2012-2-page-21.htm#, 04.04.2020.
[4] Monde Diplomatique, la flotte française dans l’océan indien, https://www.monde-diplomatique.fr/1976/12/LEYMARIE/34026, 04.04.2020.
[5] L’océan indien: enjeux stratégique et militaire, https://croixdeguerre-valeurmilitaire.fr/2019/03/29/locean-indien-enjeux-strategiques-et-militaires/, 04.02.2020.
[6] Centre de documentation de l’école Militaire, Accord militaire İnde-France dans léocéan indien: vers un partenariat stratégique renforcé?, https://www.geostrategia.fr/accord-militaire-inde-france-dans-locean-indien-vers-un-partenariat-strategique-renforce/, 04.04.2020.
[7] Airault, Pascal; Bat, Jean-Pierre. Françafrique, opérations secrètes et affaires d’Etat. Tallandier, 2016: 13. Paris.
[8] D’unienville, Thoma Marrier, l’Océan İndien, Nouveau Centre du Monde, https://www.diploweb.com/L-ocean-Indien-nouveau-centre-du-monde.html, 03.04.2020.
Not: Bu çalışma, 19.04.2020 tarihinde Afrika Koordinasyon ve Eğitim Merkezi’nin (AKEM) resmi internet sitesinde yayınlanmıştır. Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
