Çad’da Kapsayıcı ve Egemen Ulusal Diyalog, 20 Ağustos 2022 Cumartesi günü, ülkenin başkenti Encemine’de Askeri Geçiş Konseyi Başkanı Mahamat Idriss Déby Itno tarafından, resmi törende açılmıştır.
Çad’ı 31 yıl yöneten Idriss Déby Itno 20 Nisan 2021 günü Çad Milli Ordusunun “Çad Değişim ve Uyum Cephesi” (FACT) silahlı grubu ile girdiği çatışma sırasında yaralanarak vefat etti. Onun ardından ülkeyi yönetmek için kurulan ve başında yine onun oğlu Mahamat Idriss Deby Itno’nun olduğu bir Askeri Geçiş Konseyi (AGK) kuruldu. Ordunun üst düzey isimlerinden 15 generalden oluşan AGK, 18 aylık bir süre içerisinde demokratik seçimler düzenlenmesi vaat edildi. Bu bağlamda, yeni anayasa hazırlamak ve cumhuriyetin kurumlarını reforme etme için Kapsayıcı ve Egemen Ulusal Diyalog düzenlendi.
Diyaloga katılanların arasında Çad eski Devlet Başkanı Goukouni Weddeye, Afrika Birliği Komisyonu Başkanı Moussa Faki Mahamat, Katar Devleti Temsilcisi, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterinin Afrika Birliği nezdindeki resmi temsilcisi Parfait Onanga-Anyanga, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterinin Sahel ve Batı Afrika’daki resmi temsilcisi Mahamat Saleh Annadif, İslam İşbirliği Teşkilatı Genel Sekreteri Hissein Mahamat Taha, Orta Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECCAS) temsilcisi, çok sayıda büyükelçi ve diplomatik temsilci, siyasi parti ve sivil toplum kuruluşlarının liderleri, geleneksel ve dini liderler ve çeşitli konuklar yer almaktadır.
Askeri Geçiş Konsey Başkanı Mahamat’a göre bu diyalog, herkes (bütün Çadlıları) için eşit fırsat ve sosyal adalet değerlerine dayalı olarak yeni Çad’ı inşa etmek için büyük bir şanstır. Bu nedenle katılımcıları, kendi içinde birleşmiş ve uzlaşmış bir Çad inşa etmek için sorumluluklarını ölçmeye davet etti. Zira tartışmaları canlandıracak konuların yeniden kurulacak cumhuriyetinin temellerini atmak için derin düşüncelere yol açacak bir pusula işlevi göreceğine inancındadır. Başkan Mahamat, ulusal diyaloga katılanları, Çad’ın geleceğine ilişkin hiçbir konunun tabu olmayacağını vurgulayarak milletin yüksek çıkarlarına her daim öncelik tanınmasına çağırmıştır.
Afrika Birliği Komisyonu Başkanı ve Çad eski Başbakanı Moussa Faki Mahamat, yurttaşlarını savaş safhasını değiştirmeye davet etti. Ancak Başkan Faki, çeşitli siyasi, sosyal ve siyasi-askeri aktörlerin bu toplantılara katılmamasından dolayı üzüntüsünü dile getirdi. Zira Afrika Birliği’nin Çad’daki geçiş sürecinin kapsayıcı ve uzlaşmacı doğası konusunda israrcı olduğunu altını çizerek katılanların Çad halkının farklı yönetilme, çalışma, adalet, refah, huzur, hoşgörü ve kalkınmanın olduğu bir devlette yaşama ve kalkınma arzusunu dikkate almalarını istedi. Moussa Faki’ye göre artık hiçbir topluluk, hiçbir grup, hiçbir parti bu ülkeyi tek başına yönetebileciği iddia edemez. Sözlerini bitirirken Faki, Akseri Kosey Başkanı Mahamat Déby’e sekizinci Emevi halifesi Ömer Bin Abdül-Aziz’in Irak Valisi’ne sölediği “şikayetçilerin çoğalmış ve teşekkür edenlerin azalmıştır… ya adil olacaksın! ya da bırakıp gideceksin!” ifadeleri hatırlatıp halkına karşı adil olması yönünde dikkat çekmesi oldukça anlamlıdır.
20 Ağustos 2022 tarihinde resmî törenle başlayan Kapsayıcı ve Egemen Ulusal Diyalog kapsamında, sendika, siyasi parti ve Ulusal Geçiş Konseyi üyelerinden oluşan yaklaşık 1.400 delege, cumhuriyet kurumlarının reformunu ve daha sonra referanduma sunulacak yeni bir Anayasayı görüşmek üzere 23 Ağustos 2022 Salı günü itibariyle oturumları başlayarak 21 gün boyunca devam edecektir. Görüşülecek konuların arasına barış ve temel özgürlükler da dahil olacaktır.
Diyalog oturumlarını yönetmekle mükellef Başkanlık Divanı’nın belirlenmesi, oldukça zor olmuştu. İki günün sonunda ilan edilen Başkanlık Divanı Üyeleri, diyaloga katılan önemli bir sayı tarafından eleştirilmişti. Divanın başında, eski bakan ve yüksek düzey devlet dairelerinde görev alan Gali Ngothé Gata bulunmaktadır. Abderahim Birémé Hamid ve Mahamat Allahou Taher Başkanlık Divanının sırasıyla birinci ve ikinci başkan vekilleridir. Taher ve Bireme de Gata gibi vefat eden Deby hükümetlerinde bakanlık ve çeşitli üst düzey görev almıştır. Divan, 21 üyeden oluşmaktadır. Divandan memnun kalmayan 100 civarında siyasi parti ve STK, diyalogdan ayrılacağı duyurmuştu.
Hatırlatmakta fayda vardır ki bu diyalogdan önce Katar’ın başkenti Doha’da siyasi-askeri grupların taleplerini içeren ve onlara bir güvenlik çerçevesi sunan bir anlaşma “Doha Barış Anlaşması” imzalanmıştı. Anlaşmayı imzalayanların arasında uzun zamandır silahli mücadele devam ettiren Timan Erdimi liderliğindeki “Direniş Güçleri Birliği” (UFR) ve Mahamat Nouri liderliğindeki “Demokrasi ve Kalkınma için Güç Birliği” (UFDD) de yer almıştı.
Ancak, başkan Idriss Déby Itno’nun 20 Nisan 2021 tarihinde hayatına mal olan saldırının arkasındaki silahlı ana grup olan Çad’da Değişim ve Uyum Cephesi (FACT), Doha anlaşmasını imzalamamakta henüz ısrar ediyor.
Çoğu genç için bu diyalog, askeri konseyin isteklerini yaptırmak için kurulan planlı bir çalışmadır. Dolayısıyla diyalogun sonuçlarının diyalogdan önce hazırlandığına inanılıyor, 20 Ağustos’ta başlayacak süreçte yine bir formaliteden ibaret kalacak diye düşünülüyor. Çünkü gençleri temsil etmek için bir komisyon tarafından seçilen 70 gencin diyalog arifesinde hükümet tarafından alakasız gençlerle değiştirilmesi, diyalogun tarafsızlığına güveni yitirmeye sebep oldu.
Ulusal diyalog, her ne kadar toplumun bütün tabakalarının temsilsilcilerinin katılımıyla düzenleniyor olsa, halkın önemli bir kısmı tarafından önemsiz ve taraflı olarak görülmektedir. Bazıları tarafından da bu yüzden boykot edildi. Ancak herkesin heyecanla beklediği şu soruların cevabını beklemektedir: Askeri Geçiş Hükümet Konseyi, Ulusal Geçiş Hükümeti (meclis rölunu üstlenen) ve Ulusal Geçiş Hükümeti (hükümet rölünü üstlünen) üyeleri düzenlenecek seçimlere katılacaklar mı? Cumhurbaşkanı adayı olabilmek için yaş sınırı konacak mı? Vefa eden Déby’nin kurduğu siyasi parti Barış için Ulusal Hareket (MPS)’in cumhurbaşkanlık adayı kim olacak?
