Türkiye başkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Aralık 2017’de Sudan’a yaptığı tarihi ziyaretinin ve aynı ziyaretinin kapsamında iki ülkenin çeşitli alanlarda 22 anlaşma ve mutabakat zaptı imzaladığı Sudan ziyaretinden takiben ikili ilişkiler de geniş bir hareketliliğe sahne olmuştu.
Ancak kısa bir süre sonra 2018’de başlayan ve 2019’da Sudan’ın eski Devlet Başkanı Ömer El Beşir (1989-2019) rejiminin protestolar sonucunda iktidardan uzaklaştırmasıyla Türkiye-Sudan ilişkileri askıya alınmasa da siyasi olarak bir soğukluk yaşandı. Ancak iki taraf yeniden yakınlaşma başladı. Bu yakınlaşma, geçtiğimiz 12-13 Ağustos’ta Sudan’daki geçiş dönemindeki en yüksek makamı olan Egemenlik Konseyi Başkanı Korgeneral Abdülfettah el-Burhan’ın 4 bakanla birlikte Türkiye’ye yaptığı ziyaretle gerçekleşti.
Ziyaretin önemi:
Ziyaretin önemi, iki ülke arasındaki soğuk ilişkiler döneminden sonra gerçekleşmesinde yatmaktadır. Sudan’a mevcut geçiş hükûmetinin sivil askeri kanadıyla ilk başından bu tarafa, Suudi Arabistan-BAE-Mısır eksenine hareket gösterdikten sonra Türkiye yönelmesi gerektiğini karar verilmiş olması.
Bu gerekliğin geç fark edilmesine rağmen, yukarıdaki ekseni, özelikle Suudi-BAE ikilisinin Sudan’a sarf ettikleri vaatlerin yerine getirilmemesi ve hatta 3 milyar dolarlık ödemeyi sürdürülmesi “Şubat 2020 de dönemin Sudan Maliye Bakanı İbrahim el-Bedevî, Suudi Arabistan ve BAE’nin orduya taahhüt ettikleri 3 milyar dolardan sadece 750 milyon doları yerine getirdiklerini dile getirmişti.” Sudan zaten ilk baştan tüm baskılara rağmen Türkiye ve Katar ile düşmanlık yoluna gitmemiş ve bu tavrı kolay şeklide Ankara ile yakınlaşma hissetmesine yardımcı oldu.
Sudan’ın Siyasi İradesi mevcut:
Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı Korgeneral el-Burhan, Türkiye’de ziyaretinin ikinci gününde gerçekleştirilen Türk iş adamları toplantısı sırasında yaptığı konuşmada geçiş hükümetinin tüm bileşenleriyle Sudan-Türkiye ortaklığını ilerletmeyi desteklediğini ortaya koydu.
Ayrıca Sudan’ın iki ülke arasındaki ticaret hacmini 2 milyar dolara çıkarmak için yatırımcıların önündeki tüm engelleri kaldırma konusundaki istekliliğini vurguladı.
Bu ziyaretinin bir diğer önemi, hemen ziyaretten iki gün önce bakan heyetinin Türkiye ziyareti ile ilgili düzenlemeler hakkında bilgi alışverişi ve daha iyi hazırlanması için Sudan Başbakanın başkanlığında, Savunma, Maliye, Tarım, Sağlık, Yüksek Öğrenim, Gençlik ve Spor bakanlarla Hartum’da toplantı gerçekleştirilmesidir.
Ayrıca Egemen Konsey Başkanı tarafından gerçekleştirilen ziyaret, Egemen Konseyi Başkan Yardımcısı Korgeneral Muhammed Hamdan Dagalo “Hemedti”’nin Türkiye’ye geçtiğimiz mayıs ayında yaptığı ziyaretin ardından, en üst düzey Sudanlı yetkili ziyareti olmuştur. Yani aradan sadece üç ay geçmişken gerçekleşti.
Ziyaretinin meyveleri:
“Summa” isimli Türk şirketi bir milyar doları maliyeti ile yeni Hartum Uluslarararası havaalanı inşa edecek. Abdülfettah el-Burhan başkanlığındaki Sudan heyetinin Türkiye’ye yaptığı resmi ziyarette tarım, enerji, savunma, finans ve medya alanlarını kapsayan 7 anlaşma ve mutabakat zaptı imzalandı. Başta savunma iş birliği muhtırası olmak üzere anlaşmaların birçoğunun detayları açıklanmadı.
Ancak daha önce Sudan Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı Korgeneral Muhammed Hamdan Dagalo (Hemedti), Mayıs 2021’de Türkiye’den dönüşünde Hartum Havalimanı’nda yaptığı basın açıklamada, Sudan’ın Türkiye ile yapılan anlaşmaların değerinin yaklaşık 10 milyar dolar olduğunu söyledi. Bu anlaşmalardan en önemlisi, Sudan’ın ilk etap olarak 100.000 hektar (bir milyon dönüm) tarım arazisini Türkiye için bir “ilk” adımın gerçekleştirildiği ülke olarak Türkiye’yi tahsis etmesi olmuştur.
Böylece Türkiye, Sudan’da toprak kiralayarak ilk defa yabancı bir ülkede tarım yapmaya karar vermiş oldu.
Sudan Türkiye arasında yatırmalar ve ticaret hacmi:
Günümüzde Sudan’da 314 milyon dolarlık Türk yatırımı devam etmektedir. Türk müteahhitlik şirketlerinin son iki yılda Sudan’da 20’si proje olmak üzere 90 projeyi hayata geçirdiğini, ayrıca ilk defa Afrika’da Türkiye’nin ilk kamu katılım bankası Ziraat Katılım, ilk yurt dışı şubesini Sudan’da 2020 yılı Kasım ayında açtı.
Yakın gelecekte Türkiye’nin Sudan’daki ticaret hacmini iki milyar dolara çıkarma hedefi var. Türkiye-Sudan’ın karşılıklı ilişkilerinin tarihî birikimine rağmen, iki ülke arasındaki ticaret hacmi çok mütevazı görünüyor. 2020 yılı itibariyle bu ticaretin seviyesi yaklaşık 480 milyon dolara ulaştı. Sudan’nın kuzey komşusu Mısır ile ticarî münasebetini Türkiye’nin ki ile kıyasladığımızda aralarındaki siyasî farklılıklara rağmen, aynı yıl içinde 5 milyar dolardan fazla gerçekleştiği ve hiç bir yıl Mısır’ın birinci büyük ticari ortak seviyesinde olması Türkiye’nin arzu edilen seviyeyi bulamadığı görülür.
Sudan Egemenlik Konseyi başkanı Abdülfettah el-Burhan’ın yaptığı açıklamaya göre, son anlaşmaların uygulanması halinde Hartum ile Ankara arasındaki ticaret hacmini önümüzdeki beş yıl içinde iki milyar dolara çıkarması mümkün olabilecektir. Beklentilere baktığımızda Sudan’ın Türkiye ile ilişiklerini tekrar geliştirme konusunda siyasî iradeye sahip olduğu görülüyor. Sudan’daki Türk yatırımlarının, iki ülke arasında hava ve deniz taşımacılığı sektöründeki son gelişmelere ek olarak, elektrik ve iletişim sektörlerine ek olarak tarım, madencilik ve tarımsal imalat sektörlerine odaklanması bekleniyor.
İçerden ziyarete olumlu bakış:
Sudan’da geçiş dönemi hükümetinin siyasi referansı Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri (ÖDBG) koalisyonunun önemli partilerinden Ulusal Ümmet Partisi Genel Sekreteri el-Vasik el-Barir, Egemen Konsey Başkanı Korgeneral Abdülfettah el-Burhan’ın Türkiye ziyaretini “doğal” bir gelişme olarak nitelendirdi.
Ayrıca el-Vasik Sudan Morning’e verdiği açıklamalarda, Türkiye ile ilişkilerin yeniden kurulmasının, Sudan dış ilişkilerinin yönünü, ülkenin dış ilişkiler belirleyen seçilmiş bir parlamentoya seçilene kadar, dengeyi koruyabileceğine söyledi.
el-Burhan ve Abi Ahmed’in bir hafta içinde Türkiye’ye yaptığı ziyaretin göstergeleri:
Türkiye, Sudan ve Etiyopya arasında “arabuluculuk” edebilecek mi? Ya da Türkiye’nin Afrika Boynuzu bölgesinde yeni bir siyasî rol mü alıyor?
Türkiye Afrika ilişkilerinde nadir rastlanan bir şekilde bulunduğumuz 2021 yılı Ağustos’un, bir haftadan kısa bir sürede Sudan ve Etiyopya liderlerini ağırladı. Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı Abdülfettah el-Burhan, 12-13 Ağustos günlerinde Türkiye’yi ziyaret etti. Bu sırada Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile bir araya geldi. 18 Ağustosta Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed de Ankara’ya bir günlük ziyaret için geldi ve Türkiye Cumhurbaşkanı ile görüştü.
Bir Etiyopya gazetesine göre, Türkiye Sudan ile Etiyopya arasındaki sınır anlaşmazlığında arabuluculuk yapmak isteğini iki tarafa bildirdi. Bu anlaşmazlığın yaşandığı Sudan’ın tarım açısından stratejik önemi olan Gedarif eyaletinin sınıra yakın bölgesi el-Faşaga bölgesidir.
Bu arada Etiyopya’da inşası devam eden Hedasi Barajı’nın Nil Nehri havzasındaki Mısır, Sudan ve Etiyopya arasında başlattığı diplomatik kriz sürüyor. Hedasi Barajı’nın açtığı kriz ve sorunları yanında son zamanda Etiyopya’nın Tigray’daki çatışmalarla Sudan-Etiyopya arasındaki bölgede şiddet olayları, silahlı çatışmalar, askeri hareketlilik yaşanıyor.
Son yıllarda Sudan ile Etiyopya arasında nispeten iyi ilişkiler vardı. Hatta Sudan’da devam eden üç yıllık geçiş süreci için askeri konsey ve sivil muhalefet, arasında geçiş dönemi için18 Ağustos 2019 tarihinde imzalanan anlaşmaya Afrika Birliği ve arabuluculuk yapan Etiyopya sayesinde ulaştılar, üzerinde üç yıllık geçiş süreci boyunca ülkeyi yönetecek olan bağımsız konseyi ile barış anlaşması imzası atıldı. Diğer taraftan da Sudan, Etiyopya’nın Nil Nehri’ne inşa ettiği Hedasi Barajı’na ılımlı bir tavır sergiliyordu. Hatta 2015 yılında Hartum Mısır, Etiyopya ve Sudan liderlerinin bir araya geldiği zirveye ev sahipliği yaptı.
İlginç bir şeklide, Mısır’ın aksine söz konusu baraj, Sudan’ın da çıkarlarına hizmet edecekti. Zira Nil Nehri’nde her yıl yaşanan su taşkınları ve tarımda meydana gelen zararı azaltacak, daha ucuz elektrik sağlayacaktı. Ancak beklenmedik bir şekilde Sudan daha önce baraj ile ilgili olumlu tutumunu değiştirdi ve Sudanlı yetkiler Mısırın tutumunu savunup onlar gibi konuşmaya başladılar. Burada Mısırın da baskıları etkili olmuştu.
Bu süreçte Türkiye Etiyopya’nın sınır anlaşmazlığı içinde olduğu Sudan ile arabuluculuk yapma teklifini kabul edip etmediğini henüz resmen açıklamadı. Mısır medyası bu iki ziyaretle yakından ilgilendi ve Kahire üniversitesine öğretim üyesi Dr. Hamdi A. Hasan’a göre her iki ziyaret sonucu Türkiye Afrika Boynuzu’ndaki varlığını güçlendirdi.
